Nowy ogląd starej sprawy

Wszyscy znają tę historię. Ale Geert Buelens tak ją opisał w wydanej w 2015 roku książce Everything to Nothing. The Poetry of the Great War, Revolution and the Transformation of Europe, że pomyślałem, że chyba jednak jej nie znałem. I może nie jestem jedyny na świecie w tej kondycji, więc nie kosztuje tak wiele przełożyć na polski parę linijek. Oto one.

Żadna zdrowa na umyśle osoba w Sarajewie nie uznałaby, że 28 czerwca 1914 roku był odpowiedni klimat na przejażdżkę w otwartym pojeździe arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, następcy austro-węgierskiego tronu, z jego żoną Zofią.

Już samo ich publiczne pojawienie się w opanowanej stolicy Bośni było prowokacją. A skoro nastąpiło po lustracji manewrów wojskowych w Vidovdan, dzień św. Wita, serbskie święto religijne, było wręcz obrazą. Może wydawać się dziwnym, że Serbowie święcili skrajnie upokarzającą porażkę wojskową, którą zadali im Turcy w roku 1389, tracąc zresztą sułtana. Poczucie dramatu i patosu, połączone z ich masochizmem, było oczywiste. Ale jednak to było ich narodowe święto, dzień, w którym czcili swój sen o zemście i o odzyskaniu ziem, recytując wiersze sprzed wieków upamiętniające bitwę na Kosowym Polu. Ledwie co, w 1912 roku wreszcie wygnano z Kosowa pogardzanych Turków, a tu u wrót byli już nikczemni Austriacy!

Być może Franciszek Ferdynand dawał symbolicznie do zrozumienia, że był czas, by oddalić marzenie o Wielkiej Serbii, dla której nie mogło być miejsca w Dunajskiej Monarchii, ale w zamian za lojalność Słowianie otrzymaliby znaczną autonomię w cesarstwie. Lecz szanse na to znikły owego 28 czerwca. Franciszka Ferdynanda i jego żonę zabił młody Serb-Bośniak, prawie że jeszcze chłopiec, z pewnością wspomagany przez serbskie tajne służby. Symbolika była widoczna: jak w godzinie narodowej klęski bohaterski Serb zabił tureckiego sułtana, tak teraz, w rocznicę swego ślubu znienawidzony reakcjonista Franciszek Ferdynand zakończył życie w stolicy Bośniackich Serbów.

Zabójca, Gavrilo Princip (1894 – 1918), w gruncie rzeczy chciał być poetą. Czytał Walta Whitmana i Oscara Wilde’a, miał książki anarchistów Bakunina i Kropotkina i znał na pamięć urywki wierszy Nietzschego. Mógł być błądzącym niedorostkiem, ale był dzieckiem swych czasów, gdy aspiracje poetyckie bratały się często z rewolucyjnymi i gdy literat mógł być też działaczem. Gdy po wybuchu Bałkańskiej Wojny z lat 1912 – 1913 Princip zgłosił się do wojska na ochotnika, serbski oficer oddalił go mówiąc, że był za mały i za słaby. Chyba oficer ów powinien był być bardziej dyplomatyczny.

Tak przy okazji, Kosowe Pole to wcale nie jest pole kosów a zupełnie innych ptaszków, mówi mi Wikipedia, ale postaw dla mnie tuż obok siebie prawdziwego kosa i tego ptaka, który w tej nazwie jest uwieczniony, a ja i tak nie odróżnię. Taki jestem dobry w taksonomii.