Setka

To dzisiaj Bolesław Gleichgewicht kończy sto lat. Uroczystość jest ściśle rodzinna – publiczne świętowanie było już przed paru tygodniami w Instytucie Informatyki UWr. Mówią, że było tłoczno, radośnie i ciekawie.

Od tego czasu nie zdołałem porządnie z nim porozmawiać, bo albo jest zmęczony właśnie udzielonym wywiadem, albo za dziesięć minut przyjdzie na wywiad dziennikarz z fotografem. Poczekam, za parę tygodni im to minie.

Żeby nie wyglądało na to, że tylko przypominam o dacie, zamiast powiedzieć dziś jeszcze o czymś, co usłyszałem kiedyś od Stulatka, powiem o paru rzeczach, których nie słyszałem, bo je omijał albo zdecydowanie ucinał.

Bardzo mało mówił o czasach gdy ukrywał się przed ubecją Kiszczaka – a przecież intensywnie działając w podziemiu. Zawsze to kojarzyłem sobie ze wspomnieniami działaczy PPS-u jeszcze z czasu caratu: kiedyś przysięgli, że nie będą mówili, więc nie mówili. Nigdy. Taka etyka działaczy, dziś prawie zapomniana.

Zupełnie usuwał w cień różne absmaki, które pojawiały się w pracy, w Instytucie Matematycznym. Chyba w ciągu lat rozmów raz tylko wydobył się smutek gdy mówił o tym jak potraktowano prace jego doktorantek, bliźniaczek Wanke. No ale złe traktowane kobiet, żeby ukarać mężczyznę to taki starodawny polski sport. I chyba nigdy nie wybaczył dowcipnisiom z Opola gdy przy powrocie z wykładu znalazł w swojej walizce damskie rajstopy. Zagranie by było bardzo śmieszne w przypadku wielu wrocławskich matematyków, gdzie o wymianie żon i partnerek aż huczało, ale jak raz odstawiono ten dowcip człowiekowi o rzadkiej lojalności w stosunku do małżonki.

Nie słyszałem ubolewań spowodowanych przez incydenty antysemickie. Raz tylko opowiadał rozbawiony jak na urodzinach jego bardzo już pijany gość oświadczył: „moja wizyta u ciebie to wielki honor. Bo żebym ja, polski szlachcic, odwiedził na urodziny żydowinę…” Szlachcic dostał po pysku, odesłano go do domu – następnego dnia bardzo się sumitował.

Oczywiście mgła tego, co podobno nie jest u nas wyssane z mlekiem matki, zawsze była w pobliżu. Wiedział jak by czarna sotnia zareagowała na próbę kandytowania do Senatu, więc zrezygnował, choć bardzo słynni i wpływowi ludzie go do tego zachęcali. I tylko raz powiedział coś bolesnego: że gdyby wracając z ZSRR wiedział o Jedwabnem i innych podobnych miejscowościach, może by wprost pojechał gdziekolwiek, ale nie zostając w Polsce. Mogę tylko dodać, że całe szczęście dla pokoleń studentów, dla Solidarności i dla rzeszy przyjaciół, że nie wiedział.

I w końcu: kobiety. Powojenny ZSRR, niedobór mężczyzn, są rozrywani, kalecy, jacykolwiek – więc łatwo wyobrazić sobie jak był traktowany postawny, sympatyczny, inteligentny, wykształcony z „inostrannym” szykiem. Wyobrazić sobie można, ale o przygodach z paniami nie usłyszałem nigdy jednego, jedynego słowa. To milczenie nie brało się tylko z szacunku dla tej Rosjanki, która wyszła za niego i opuściła dla niego swój kraj – to sprawa klasy. Bywają na tym świecie prawdziwi dżentelmeni.